NBŞ
: ŞU NİŞASTA BAZLI ŞEKER DEDİKLERİ (NBŞ)
“NBŞ…
Şeker değil şekerimsi! Şekerimsi değil, bilim insanlarına göre ‘zehir'!”
Nişasta bazlı şekerden bahsediyoruz.
Gazozdan çikolataya
dek pek çok üründe kullanılan mısır şurubunun kronik hastalıkları salgına
dönüştürdüğü ve kanser, kalp, siroz, diyabet gibi çok sayıda hastalığa neden
olduğu için Fransa, Hollanda ve İngiltere’de yasaklandı. En büyük üretici olan
ABD’de de üretim kotası yüzde 10’dan yüzde 2’ye düşürülürken, Türkiye’de yüzde
yüzde 10’dan 15’e çıkarıldı.
Şeker denilince daha çok "çay
şekeri" veya "beyaz şeker" anlaşılmaktadır. Bunun nedeni çok
yaygın kullanılmasıdır. Kimyasal adı "sakkaroz" dur ve Türkiye'de
şeker pancarından elde edildiği için "pancar şekeri" diye de
adlandırılmaktadır. Pancar şekeri ya da sakkaroz, daha düşük moleküllü iki
farklı şekerden (glukoz + fruktoz → sakkaroz + su) oluşmaktadır. Yiyecek ve
içeceklerdeki sakaroz sindirim öncesi bu iki şekere ayrışmaktadır.
Marketlerde satılmayan ama birçok
gıdanın üretiminde tek başına veya sakarozla birlikte kullanılan bir şeker daha
vardır. Buna, mısırdan elde edildiği için "mısır şekeri", koyu
kıvamlı olduğu için de "mısır şurubu" veya "yüksek fruktozlu
mısır şurubu" ya da kısaca "fruktoz şurubu" da denilmektedir.
Yüksek
fruktozlu mısır şurubu (YFMŞ) mısır nişastasından enzimatik hidroliz ile
üretilen, sakkaroza alternatif sıvı bir tatlandırıcıdır. YSMŞ sakarozdan daha
ucuzdur ve bazı gıdalara arzu edilen özellikleri kazandırmaktadır. Bu nedenle
de gazlı ve meyveli içecekler, çikolata, kek, şekerleme, reçel, marmelat ve
jöle gibi birçok işlenmiş üründe yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
Özellikle,
uzun süre YFMŞ bakımından zengin diyetle beslenme şişmanlık, kardiyovasküler
hastalıklar ve diğer metabolik sendromların riskini artırabilmektedir.
İlk olarak,
nişastanın asit ile hidroliz edilerek tatlı bir madde elde edilmesi 1811 yılına
dayanmaktadır. Daha sonra 1831 yılında bu yeni teknolojiyi kullanarak günlük
115 litre şurup üretimi yapabilen bir Amerikan şurup işletmesi kurulmuştur
(BeMiller and Whistler 2009). 1970’lere kadar çok düşük miktarlarda üretilen
nişasta bazlı tatlandırıcıların 1976 yılından sonra üretim miktarları önemli
derecede artmıştır. 2000’li yıllarda ABD’de yüksek fruktozlu mısır şurubu
(YFMŞ) üretimi 8,5 milyon ton ile şeker sektöründeki pazar payını % 45’in
üzerine çıkarmıştır (Toprak 2007). Yüksek fruktozlu mısır şurubu üretimine
bakıldığında, üretimde kullanılan hammaddenin bolluğu ve gelişmiş üretim
teknolojisinden dolayı ABD’nin ilk sırayı aldığı görülmektedir. Üretim miktarı
bakımından ABD’yi Japonya, Kanada ve Avrupa birliği ülkeleri takip etmektedir
(Thomas 1985). 2006 yılı itibarı ile dünyada yüksek fruktozlu mısır şurubu
üretimi yaklaşık 12.5 milyon ton iken, ülkemizde 2010 yılı itibarı ile 400 bin
ton civarındadır.
Avrupa Birliği
ülkelerinde nişasta bazlı şeker için ortalama %2’lik kota bulunurken, şeker
pancarından şeker üretiminde birinci ve ikinci sırayı paylaşan ülkelerden
Fransa’da bu oran %0.42, Almanya’da ise %0.89’dur. Türkiye’de ise 2001 yılında
çıkarılan Şeker Yasası ile nişasta bazlı şeker kotası %10 olarak belirlenmiş ve
Bakanlar kuruluna bu miktarı %50 artırma ve azaltma yetkisi verilmiştir.
Bakanlar Kurulu da bu yetkiye dayanarak nişasta bazlı şeker kotasını derhal %50
artırarak %15’e çıkarmıştır. Bir taraftan, tarımsal alanlarımızın da oldukça
uygun olduğu ve yeterli fabrikanın bulunduğu şekerpancarından şeker üretiminin
kısıtlanması, diğer taraftan dışarıdan güvenirliği tam olarak tespit edilmeden
ithal edilen mısırdan üretilen nişasta bazlı şeker kotasının artırılması
oldukça manidardır. Her konuda gelişmiş ülkelerden rakamlar vererek durumu
değerlendiren yetkililerimizin neden böyle bir karar aldıkları merak konusudur.
1970’den
1990’yılına kadar yüksek fruktozlu mısır şurubu tüketimi % 1000’den daha fazla
artmış ve günümüzde kullanılan toplam tatlandırıcılar içinde yaklaşık % 40’lık
bir paya sahip olmuştur (Ross et al., 2009; Bocarsly et al., 2010). Doğal
olarak, yüksek fruktozlu mısır şurubu kullanımdaki bu artışa tüketilen sakaroz
miktarındaki azalış eşlik etmiştir. Yüksek fruktozlu mısır şurubunun sakaroza
göre daha fazla kullanılmasının ve tercih edilmesinin başlıca nedeni ekonomik
olarak daha hesaplı ve fonksiyonel olarak daha üstün özelliklere sahip
olmasıdır.
Günümüzde
kullandığımız gıdaların % 40’ından fazlasında YFMŞ bulunabilmektedir (LeBlanc
et al., 2009). Temel kullanım alanları gazlı içecekler başta olmak üzere tüm
tatlandırılmış hazır içecekler, çikolata, kek, şekerleme türleri, reçel
marmelat ve diğer jöle türü yiyeceklerdir. Tadını fruktozdan alan yiyecek ve
içecekler doyma hissini geciktirmekte, daha çok tüketilmesine neden olmakta ve
ikinci acıkma hissini öne çekmektedir (Korkmaz 2008).
Yüksek
fruktozlu mısır şurubu genelde mısır nişastasının, kimyasal ve enzimatik
hidroliz teknikleri kullanılarak sıvılaştırma, parçalama ve izomerizasyon
aşamaları ile üretilmektedir (Parker et al., 2010). Üretimde mısır nişastasını
basit şekerler olan glikoz ve fruktoza dönüştürmek için üç farklı enzim
kullanılmaktadır (Ruız-Matute et al., 2010). İlk olarak alfa amilaz enzimi
vasıtasıyla uygun ortamda nişasta granülleri hidrolize edilerek dekstrin
zincirlerine parçalanır. Daha sonra glukoamilaz enzimi ile dekstrin zincirleri
bireysel dekstrin moleküllerine ve en son glikoz, izomeraz enzimi ile fruktoza
dönüştürülmektedir (Poyrazoğlu 2007). Hidroliz işleminde asit de
kullanılabilmektedir (Parrish 2010). Kompleks bir damıtma ve kombine prosesten
sonra farklı fruktoz içerikli (%42, %55 ve %90) şuruplar elde edilmektedir. İlk
olarak dekstrozun enzimler ile izomerleştirilmesi sonucunda %42’lik früktoz
şurubu üretilmektedir. Daha sonra bu şurup früktozu tutan kolonlardan
geçirilerek %90’lık yüksek früktozlu şurup ve tekrar %42’lik şurup ile
karıştırılarak %55 früktozlu mısır şerbeti elde edilmektedir. Ayrıca bu
şuruptan kristalizasyon işlemi ile kristalize früktoz da üretilebilmektedir
(Özcan 2009). Genellikle, doğal tadın korunmasının ve orta seviyede bir
tatlılığın arzu edildiği gıdalar ile konservelerde %42’lik; alkolsüz içecekler,
dondurma ve tatlılarda %55’lik ve çok az bir tatlandırıcı ile yüksek şeker
tadının istendiği gıdalarda %90’lık früktoz şurubu kullanılmaktadır.
İki önemli
şeker grubu vardır. Bunlar glikoz, fruktoz ve galaktoz gibi basit şekerleden
oluşan monosakkaritler ve sakaroz gibi iki monosakkaritin glikozidik bağlanması
ile oluşan disakkaritlerdir. Yüksek fruktozlu mısır şurubu bakımından
incelendiğinde fruktoz ve sakaroz üzerinde durulması gerekmektedir. Bileşim
olarak bakıldığında, sakaroz 50:50 oranında glikoz ve fruktozdan oluşmakta ve elde
edildiği bitkilerde aynı yapı ile doğal olarak bulunmaktadır. Fruktoz da basit
şeker olarak yine özellikle de meyvelerde doğal olarak bulunan bir şekerdir.
Ancak durum, yüksek fruktozlu mısır şurubundaki fruktoz bakımından
değerlendirildiğinde, nişastanın temel yapısını oluşturan glikozun çeşitli
yöntemler ile fruktoza dönüştürüldüğü görülmektedir. Dolayısıyla, yüksek
fruktozlu mısır şurubundaki fruktozun modifiye bir şeker olduğu ortaya
çıkmaktadır. Çünkü
elde edildiği nişastada fruktoz doğal olarak yapıda bulunan bir şeker değildir.
Fruktozun
sindirimi, absorpsiyonu ve metabolizması glikozdan farklıdır (Elliott et al.,
2002). Fruktoz, glikoz transporterler (GLUT 5) ile bağırsaklardan absorbe
edilme kte ve daha sonra GLUT 2 aracılığı ile kan damarlarına difüze
olmaktadır. Glikozun aksine, bağırsaklardan fruktozun absorpsiyonu ATP
hidrolizini gerektirmez ve sodyum absorpsiyonundan bağımsızdır. Bu da karaciğer
tarafından aşırı fruktoz alımı ile sonuçlanmaktadır (Rizkalla 2010). Fruktoz
metabolizması karaciğerde gerçekleşmektedir. İnce bağırsakta absorbe edildikten
sonra karaciğere taşınan fruktoz burada fruktokinaz enzimi tarafından
fosforilasyona uğratılarak fruktoz-1-fosfata dönüşmektedir. Daha sonra,
fruktoz-1-fosfat aldolaz B tarafından gliseraldehit ve dihidroksiasetonfosfata
ayrılmakta ve bu iki molekül de gliseraldehit-3-fosfata dönüşebilmektedir.
Glikokinaz tarafından glikozun foforilasyonu karaciğerdeki glikoz
metebolizmasında oran belirleyici birinci adım, forfofruktokinaz ise ikinci
adımdır (Bizeau and Pagliassotti 2005). Fruktozdan fruktoz-1- fosfatın oluşum
basamağı, hız kısıtlayıcı fosfofruktokinaz enziminden bağımsızdır. Böylece,
fruktoz fosfofruktokinaz
üretimini inhibe etmek için sitrat ve ATP den gelen engelleyici sinyallerin
olduğu kontrol noktasını pas geçmektedir. Bu farklı metabolizma, glikoza göre
daha hızlı bir şekilde, fruktozu karaciğerde lipogenesis için gliserol-3-fosfat
ve asetil-CoA kaynağı haline getirmektedir (Emad 2009). Fruktoz karaciğerde
karbonhidrat metebolizmasını önemli derecede etkilemektedir. Vücuda alınan
glikoza az miktarlarda fruktoz eklenmesi insanlarda karaciğerde glikojen
sentezsini artırmakta ve Tip 2 diyabetli kişilerde glisemik yanıtı
azaltmaktadır. Fakat YFMŞ gibi kaynaklardan aşırı miktarda fruktoz alındığı zaman
problemler çıkmaktadır. Böylece aşırı fruktoz, olumsuz sağlık etkileri olan,
karaciğerde lipgenezis için hazır bir karbon kaynağı oluşturmaktadır. Hücre
içine glikoz girişi insülin bağımlı Glut-4 transport sistemi iledir. Oysa
fruktozun hücreye girişi bağımsız bir Glut-5 insulin pathway iledir (Parker et
al., 2010). Glikoz alımı, leptin salınımını artıran insulin salınımını
etkilediği için doyum hissine katkıda bulunmaktadır. Fruktoz ise insülin
salınımını etkilememektedir. Böylece, aşırı fruktoz alımı düşük bir insülin
konsantrasyonuna sebep olmakta bu da leptin seviyesinin düşük olmasına yol
açmaktadır. Leptin bir anlamda iştahı kontrol eden bir doygunluk hormonudur.
İnsanlarda leptin seviyesinin düşük olması kilo alma ve şişmanlık ile ilgilidir
(Parker et al., 2010). Fruktoz bakımından durum böyleyken, kan glikoz, insülin,
leptin ve ghrelin seviyeleri bakımından YFMŞ ve sakkaroz arasında önemli
farklılıkların bulunmadığı bildirilmektedir (Melanson et al. 2008). Çünkü % 42
ve 55’lik YFMŞ bileşim olarak sakkaroza çok benzemektedir. Bu nedenle, % 100
fruktozun metebolik etkileri ile YFMŞ’nun (özellikle % 42 ve 55 fruktoz içeren)
metebolik etkilerini her zaman aynı varsaymak doğru değildir (Williams 2010).
Fruktoz metabolizmasının bir diğer önemli özelliği ürik asit seviyesini
yükseltme yeteneğidir. Pek çok araştırmada, özelikle yüksek kan basıncına sahip
hastalarda, fruktoz tüketiminden sonra plazma ürik asit seviyesinde artış
olduğu bildirilmektedir. Artan ürik asit seviyesi koroner hastalıklarda bir risk
faktörü olabilmektedir (Pietro et al. 2006). Ürik asit, fruktoz tarafından
etkilenen, nükleotid metabolizmasının bir ürünüdür. Ayrıca, karbonlanmış
içeceklerdeki YFMŞ, hiperürisemiaya sebep olan reaktif dikarbonillerin önemli
bir kaynağıdır (Lo et al., 2008). Dolayısıyla, son yıllarda gut hastalığındaki
artışta YFMŞ içeren ürünlerin aşırı tüketilmesinin de payı olduğu
söylenmektedir (Arromdee et al. 2002).
Uzmanlar, içeriğinde fruktoz
olan mısır şurubu ile yapılan gıdaların, kronik hastalıkları salgına dönüştürdüğü,
kanser, kalp, siroz, diyabet gibi çok sayıda hastalığa neden olduğunu
vurguladı. Başta aspartam
olmak üzere nişasta bazlı şeker ve çoğunluğunu çocukların tükettiği şekerleme,
bisküvi, çikolatalar ile pek çok gıda ürününde kullanılmaktadır.
Sakın ben
mısır şurubu tüketmiyorum demeyin. İçtiğiniz kolada, meyve suyunda, gazozda,
yediğiniz çikolatada, tatlıda, kekte, pastada dondurmada kısacası yüzlerce
üründe bu mısırdan elde edilen şeker kullanılıyor.
Tüm dünya
ülkelerinde sağlığa zararlı gerekçesiyle yasaklanan tatlandırıcılar, her yıl
yüzde 50 oranında kota artışıyla ülkemize sokuluyor. Siklamat adı altındaki
yapay tatlandırıcıların ise kanser yapıcı etkisi bilimsel olarak
kanıtlandığından Amerika ve İngiltere başta olmak üzere çok sayıda ülkede kullanımı
yasak. AB müktesebatına göre uyum çerçevesinde Türkiye bu gidişle çok yakın
zamanda bir tatlandırıcı istilasına uğrayacak. Türkiye’de çikolatadan,
meşrubata kadar hemen her üründe nişasta bazlı şeker kullanımı gün geçtikçe
artış göstermektedir.
Yediğimiz içtiğimiz neredeyse tüm ürünlerde yer alan nişasta bazlı
şekerin üretiminin kotası Türkiye’de 2001'de çıkarılan Şeker Yasası ile yüzde
10 olarak belirlendi. Bakanlığın her yıl bu kotayı yüzde 50 oranında arttırma
yetkisi var.
Yüksek Fruktozlu Mısır Şurubunun
Şağlık Üzerine Etkileri :
Yüksek
fruktozlu mısır şurubu, daha ekonomik ve ürün kalitesi bakımından daha
fonksiyonel olduğu için, özellikle 1980’den sonra, işlenmiş gıdalarda önemli
derecede sakarozun yerini almaya başlamıştır. Buna paralel olarak da insanların
günlük tükettiği fruktoz miktarı önemli derecede artmıştır. Örneğin ABD’de,
günlük fruktoz tüketim miktarının çocuklarda yaklaşık 55 g ve gençlerde 73 g
olduğu bildirilmektedir (Vos et al. 2008). İlk başlarda fazla üzerinde
durulmazken, özellikle son yıllarda hemen bütün tatlı gıdaların bileşimine
giren bu tatlandırıcının sağlık üzerine etkisi sorgulanmaya başlanmış ve bu
konuda yapılan araştırmaların sayısı artmıştır. Yapılan araştırmalarda, yüksek
fruktozlu mısır şurubunun ve aşırı fruktoz tüketiminin daha ziyade şişmanlık,
koroner hastalıklar, olumsuz metebolik değişimler, plazma trigliserit
seviyesinin artması ve hepatik insülin direnci gibi insan sağlığını olumsuz
etkileyen faktörlerle ilişkisi belirlenmeye çalışılmıştır (Tappy et al. 2010).
Yüksek fruktoz içeren bir diyetin, çeşitli patolojik değişiklikler, oksidatif
stres, glikoz intolerans, insülin direnci, tip 2 diyabet, şişmanlık,
hipertansiyon ve kardiyovasküler hastalıklara neden olduğu, hatta zararlı
etkisinin beyne kadar gidebildiği bildirilmektedir (Ross et al., 2009).
Halk sağlığı
ile ilgili YFMŞ kullanımı hakkında üç büyük endişe bulunmaktadır. Bunlardan
ilki: şişmanlık, kardiyovasküler hastalıklar ve diğer metebolik sendromlardaki
muhtemel rolüdür. İkincisi: üretimi süresince YFMŞ’nin civa kontaminasyonudur.
Üçüncüsü: koloni bozukluğuna olan muhtemel katkısından dolayı bal arılarına
olan toksititesidir. Bocarsly ve ark. (2010) tarafından yapılan çalışmada,
belli sürelerde farelere YFMŞ ve sakaroz verilmiş ve farelerin vücut ağırlığı,
yağ ve trigliserit üzerine etkisi araştırılmıştır. Araştırma sonucunda zengin
YFMŞ ile beslenen farelerin anormal ağırlık artışı, yüksek trigliserit seviyesi
ve yağ birikimi gösterdikleri belirtilmiştir. Bu nedenle, YFMŞ’nin aşırı
tüketiminin obesitede önemli bir faktör olduğu vurgulanmıştır. YFMŞ ve fruktoz
obesiteye sebep olabilmektedir. Ancak tek başına bu tatlandırıcıları obesiteden
sorumlu tutmak bu ürünlere haksızlık olur. Şişman olanlar ihtiyaçlarından fazla
olacak şekilde aşırı yağ, protein ve şeker içeren kaynaklardan kalori
almaktadırlar. Harcamayı aşan enerji alımı, pek çok bireyde enerji
dengesizliğine neden olmaktadır. Ayrıca şişmanlık pek çok genetik ve çevresel
faktör tarafından da etkilenmektedir (Rizkalla 2010). YFMŞ ile ilgili önemli
bir sorun da, özellikle ABD’de yapılan üretimlerde, iz miktarlarda olan civa
kontaminasyonudur. YFMŞ üretiminde kullanılan kostik soda (NaOH) genellikle
civa hücreleri kullanan klor-alkali işletmelerde üretilmektedir. Civa kuvvetli
bir norolojik toksindir. ABD’de yapılan bir araştırmada, incelenen 20 YFMŞ’unun
9’unda 0.065 ile 0.570 μg/g YFMŞ oranında civa saptanmıştır. Günlük yaklaşık
olarak bir insanın 50 g YFMŞ tükettiği düşünülürse, insan vücuduna bu yolla
önemli miktarda civa girdiğini göstermektedir. Bu özellikle çocuklarda daha
tehlikeli sonuçlar doğurmaktadır. Fruktoz, glikoz ve sakaroz için glisemik
indeks değerleri sırasıyla 19±2, 99±3 ve 68±5’dir. Glisemik indeks, spesifik
bir karbonhidratın alımından 2 saat sonraki serum glikoz seviyesinin glikoz
gibi benzer miktarda karbonhidrat alımından sonraki seviyesine oranı olarak
tanımlanmaktadır. Glikozun aksine, fruktoz pankreatik β hücrelerinden insülin
salgılanmasını uyarmamaktadır (Melanson et al. 2008; Angelopoulos et al. 2009).
Saf fruktoz plazma glikoz yada insülin seviyesini artırmazken, YFMŞ, yapısında
bulunan glikozdan dolayı, plazma glikoz ve insülinini artırmaktadır. YFMŞ
birtakım avantajlarından dolayı arıları beslemede de kullanılabilmektedir.
Ancak, YFMŞ ile beslenen kolonilerde ölümlerin ve yapılan şurup analizlerinde
hidroksimetilfurfural seviyesinin yüksek olduğu tespit edilmiştir. YFMŞ
üretiminde kullanılan asit ile hidroliz işleminin buna neden olduğu
düşünülmektedir. YFMŞ’nun yüksek sıcaklık gibi uygun olmayan depolamaya tabi
tutulması da, YFMŞ’nun fruktoz içeriği ve pH’sından dolayı,
hidroksimetilfurfural oluşumuna neden olmaktadır (Ruız-Matute et al. 2010). %
55 fruktoz içeren YFMŞ’nun 40 ve 50 ˚C’de 36 gün depolama sonrasında 20 ppm
olan hidroksimetilfurfural seviyesinin 70 ve 2404 ppm’e kadar çıktığı tespit
edilmiştir (LeBlanc et al. 2009). Dolayısıyla gıdalarda tatlandırıcı olarak
kullanılan YFMŞ’unun depolama şartları çok iyi kontrol edilmelidir. Yapılan bir
araştırmada (Ruız-matute et al. 2010), arılar YFMŞ ile beslenmiş ve bu
arılardan elde edilen balların karbonhidrat kompozisyonu üzerine etkisi
araştırılmıştır. YFMŞ ile beslenen arılardan elde dilden balların sakaroz
şurubu verilenler ve hiç şurup verilmeyenlerden oldukça farklı olduğu tespit
edilmiştir. Dolayısıyla YFMŞ’nin arıların beslenmesinde kullanılmasının hem
arılar hem de arılardan elde edilen balların yapısı üzerine etkili olduğu ve bu
yönü ile de sağlığa zararlı olduğunu söylemek mümkündür. Zira son yıllarda
meydana gelen ve sebebi tam olarak bilinemeyen toplu arı ölümlerinin bu yönü
ile de incelenmesi büyük önem arz etmektedir. Yine yapılan çalışmalarda,
özellikle kızartılmış gıdalarda, akrilamid oluşumu ile fruktoz ve glikoz
miktarı arasında pozitif korelasyon bulunurken, sakaroz miktarı ile akrilamid
oluşumu arasındaki ilişki önemsiz düzeyde çıkmıştır. Bu nedenle, ısıl işleme
tabi tutulan gıdalarda tatlandırıcı olarak daha ziyade sakkarozun tercih
edilmesi bu anlamda önemli görülmektedir. Fruktoz glikozdan 7 kat daha hızlı
kahverengileşmektedir. Bu da hem protein kalitesinin düşmesine hem de vucutta
protein toksititesine neden olmaktadır. Çünkü aşırı kahverengileşme, aminoasit
kaybına neden olmakta ve protein sindirilebilirliğini düşürmektedir. Maillard
ürünleri, aminoasit metebolizması ve çinko gibi besin elementlerinin alımını engellediği
gibi, ileri maillard ürünleri mutajenik ve karsinojenik etkiye sahip
olabilmektedir (Dills 1993). Vücuda alınan glikozun fazlası daha sonra enerji
olarak kullanılmak üzere glikojen olarak depolanmaktadır. Oysa vücuda alınan
aşırı fruktozun fazlası yağa dönüştürülmektedir. Dolayısıyla, özellikle fruktoz
içeriği yüksek olan YFMŞ ile katkılanmış gıdaların aşırı tüketiminin önemli
derecede şişmanlık nedeni olduğu ortaya çıkmaktadır (Ruediger 2010). Günlük
diyette, bal ve meyvelerden, doğal olarak alınan serbest fruktoz enerji
alımının bir kısmını oluşturmaktadır. Böyle meyve ve bal ile alınan fruktoz,
YFMŞ’undan alınan fruktoz ile aynı olumsuz metebolik etkiye sahip olmamaktadır.
Çünkü kimyasal olarak aynı yapıya sahip olsalar da, YFMŞ’undaki fruktoz ile
meyve ve balda doğal olarak bulunan fruktoz aynı değildir (Tappy et al. 2010).
YFMŞ’undaki fruktoz serbest iken, meyvelerde doğal olarak bulunan fruktoz diğer
şekerlere bağlıdır ve lifli maddeler, yağ asitleri, vitaminler ve mineralleri
içeren kompleks bir yapının parçasıdır. Meyvelerdeki fruktozun çoğu L-fruktoz
formuda iken YFMŞ’unda farklı bir izomer olan D-fruktoz formunda bulunmaktadır.
Bu nedenle, YFMŞ’undaki fruktoz kreps siklusunda enerji üretiminden ziyade
karaciğerde trigliserit ve vücut yağına dönüşmektedir (Morell and Nagel 2009).
YFMŞ’nun sağlık üzerine etkisini belirlemek üzere insanlar ve hayvanlar
üzerinde yapılan araştırmalarda, kısa vadeli sürelerde YFMŞ tüketiminin
genellikle sakarozdan farklı sonuçlara sebep olmadığı bildirilirken (Melanson
et al. 2007) uzun süreli YFMŞ tüketiminin belirtilen riskler bakımından daha
önemli olduğu belirtilmektedir (Rizkalla 2010). Bu makalede konu yüksek
fruktozlu mısır şurubu olduğu için YFMŞ ve fruktoz üzerinde durulmuştur. Yoksa
bileşim olarak bakıldığında, sakaroz da yarı yarıya glikoz ve fruktozdan
oluşmaktadır. Dolayısıyla aşırı sakaroz tüketimi yine aşırı fruktoz alımına
neden olacağı için fruktozun muhtemel riskleri aşırı sakaroz tüketiminde de
ortaya çıkabilmektedir (Akhavan and Anderson 2007). Gelişmiş ülkelere
bakıldığında hem YFMŞ üretim kotalarının düşük tutulması hem de fruktozca
zengin içeceklere artık ciddi kısıtlamalar getirilmesi, fruktoz ve YFMŞ’nun
insan sağlığı üzerine olumsuz etkileri olduğunu ortaya koyan araştırmaların
ciddiye alındığının bir göstergesidir. Ülkemizde ise özellikle YFMŞ üretimi
bakımından tam tersi bir politika izlenmesi, piyasada YFMŞ içeren ürün çeşidini
dolayısıyla günlük diyette alınan miktarı aşırı derecede artırmaktadır.
Ülkemizde bir an önce nişasta bazlı tatlandırıcı üretim kotası Avrupa Birliği
Ülkeleri düzeyine düşürülmeli ve şu an da atıl kapasite ile çalışan şeker
pancarı işleyen şeker fabrikalarının kotaları tekrar artırılmalıdır.
Bakalım
uzmanlarımız NBŞ hakkında ne diyor:
Kenan Demirkol (Genel Cerrahi Uzmanı Prof. Dr.): Fruktoz şişmanlığa,
şişmanlık da başta kalp damar hastalığından kaynaklı inmeye ve birçok kronik
hastalığa yol açıyor. Türkiye’de denetim yok. Piyasada kayıt dışı fruktoz var.
Etiketlerde fruktoz oranları belirtilmiyor.
Dr. Yavuz Dizdar (İstanbul Tıp
Fakültesi Onkoloji Enstitüsü):
Nişasta bazlı şeker insan
metabolizmasıyla uyumlu değil. Mısır şurubu elde edilen mısırın da GDO’lu mısır
olma olasılığı yüksektir. Mısır şurubundan elde edilen yüksek fruktoz içerikli
şeker, iç organlarda ve karın içinde yağlanmanın en önemli nedenlerinden
birisidir. Yağlanma sonucu oluşan metabolik sendromla siroz, karaciğer kanseri,
karaciğer rezeksiyonu (karaciğerin bir kısmının ameliyatla alınması) ve
transplantasyonu gereken hasta sayısı da artmaktadır. Alkolik olmayan
insanlarda da karaciğer yağlanması sık görülür oldu. Bu yağlanmayla diyabet ve
kanser gelişmesi olasılığı artmakta.
NBŞ’nin zararları
Sağlık Bakanlığı Bilim Kurulu tarafından belgelenmiş durumda. Sağlık Bakanlığı,
kamuoyunda ciddi tartışma konusu olan nişasta bazlı şekerlerle ilgili Bilim
Kurulu’nu 8 yıl sonra yeniden topladı. Her biri alanında uzman 12 bilim
adamından oluşan Bilim Kurulu, nişasta bazlı şekerlerin insan vücuduna olan
etkilerini bilimsel araştırmalar ışığında yeniden değerlendirdi. Dünyadaki
gelişmeleri de inceleyen Bilim Kurulu, nişasta bazlı şekerlerin zararları ile
ilgili çarpıcı sonuçlara ulaştı.
Nişasta bazlı şekerlerin insan vücuduna olumsuz etkilerine yönelik
kararlar, Bilim Kurulu’ndaki 12 bilim adamının oy birliği ile alındı. Nişasta
bazlı şekerin zararları saymakla bitirilemezken, Bilim Kurulu neslin korunması
için gerekli önlemlerin alınmasını
istedi.
Özetle YFMŞ’nin Üstünlükleri:
-YFMŞ sakarozdan daha ucuzdur
(YFMŞ’nun libresi 32 sent iken sakarozun 52 sentdir).
-Fruktoz içeriği yüksek olan
YFMŞ sakkarozdan daha tatlıdır.
-YFMŞ sakkarozdan daha iyi
çözünebilmektedir.
-Sakkaroza göre stabilitesi
daha yüksek ve belli şartlarda kristalizasyonu daha düşüktür.
- YFMŞ sıvı formdadır bu da taşınmasını ve
kullanılmasını daha kolay kılmaktadır.
-YFMŞ asidik karakterli olduğu
için koruyucu etkiye sahiptir. Dolayısıyla kullanıldığı formülasyonlarda diğer
prezervatiflerin kullanım oranlarını düşürebilmektedir.
-YFMŞ, tadı maskelemeden tatlandırma
özelligine sahip olduğu için aromalı gıdalarda yaygın bir şekilde
kullanılmaktadır
-Ürününlerin lezzet ve tüketim
kalitesini artırmaktadır (Nigar 2005; Parker et al., 2010).
Özetle YFMŞ’nin Olumsuz
Yönleri:
-YFMŞ, özellikle fruktoz
içeriği fazla olan şuruplar daha az insülin salgılanmasına neden olduğu için
doyma hissini etkilemektedir.
-Ayrıca insülin salgısının
düşük olması şekerin kanda uzun süre yüksek miktarlarda kalmasına neden
olmaktadır.
-Früktoz fazlası hızla
trigliseride çevrilmekte ve yağ dokusunda depolanmaktadır. Bu da şişmanlık ve
beraberinde birçok olumsuzluğa neden olmaktadır.
-YFMŞ’da depolama şartlarının
uygun olmaması durumunda önemli derecede hidroksimetilfurfural
oluşabilmektedir.
-YFMŞ’nun genetiği
değiştirilmiş mısırdan üretilmesi, genetiği değiştirilmiş ürünlerden duyulan
endişeleri bu ürüne de taşımaktadır.
-Ürününlerin lezzet ve tüketim
kalitesini artırdığı için aşırı gıda tüketimi ve buna bağlı sağlık risklerini
ortaya çıkarmaktadır.
-Fiyatının sakaroza göre ucuz
olması piyasada haksız rekabete yol açmaktadır.
NBŞ Zaten AB
kotasının 3 katı üstünde :
Türkiye
Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı Özden Güngör, hali hazırda AB ortalamasının
yaklaşık 3 katında kota verilen NBŞ üretimi kotasını daha da arttırılmasının
pancar şekeri sanayi ve pancar üreticilerini olumsuz yönde etkileyeceğini
belirtti.
“Şekerpancarı
tarımı ve şeker üretimi milyonlarca kişinin geçim kaynağı. Şeker sanayi,
hayvancılık ve yem girdisi başta olmak üzere şekerpancarı Türkiye’nin stratejik
ürünlerinden.
Şeker
pancarı 12 yılda 2,5 milyon ton daraldı :
“Tüm
güçleri ile şekerpancarından yapılan şekerin yerini glikoz, izoglikoz ve
fruktoz şurubuna bıraktırmak isteyen lobiler var güçleriyle çalışıyor. Burada
amaç, şeker fabrikalarının özelleştirilmesi.
"Şeker
pancarında son 10-12 yıl içerisinde yaşanan 2,5 milyon tonluk üretim
daralmasının hayvancılığa yansıması, 6,5 milyon ton yaş pancar küspesi ve 900
bin ton melasın kullanılamaması şeklinde oldu.
"Ülkemizde
pancar çiftçisinden esirgenen kaynaklar AB`nin pancar, ABD ve Arjantin`in mısır
üreticilerine ve çokuluslu agro-sanayi tekellerine aktarılacak.”
Güngör,
kota arttırımından vazgeçilerek AB seviyesine indirilmesini şeker pancarı
tarımının desteklenmesi gerektiğini ifade etti.
NBŞ
Früktoz miktarı yüksek, şişmanlatıyor
Kocaeli
Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim
Dalı Başkanı Prof. Dr. Şükrü Hatun, mısırdan üretilen nişasta bazlı
şekerin diğer şekerlere oranla şişmanlığı artırdığını ve karaciğerde yağlanmaya
neden olduğunu belirtti.
“Mısır
bazlı şekerin en önemli özelliği sıvı ve ucuz olması. Kristalize olmuyor. Bu
yüzden içecek sektörü ve besin sektöründe daha çok kullanıyor. Fruktoz miktarı
diğer şekerlere göre daha yüksek. En önemli sorun diğer şekerlerden
farklı olarak karaciğere girerken insülin hormonuna ihtiyaç duymuyor ve
karaciğere daha fazla giriyor.
"Yani hem
şişmanlığa neden oluyor hem de karaciğerde yağlanmaya. Özellikle Amerika’daki
obezitenin (şişmanlık) fruktozdan kaynaklı olduğunu iddia ediyorlar. Orada çok
ciddi bir fruktoz karşıtı hareket var. Kansere etki etmesi konusunda da
tartışmalar var ancak bu konuda kanıtlar henüz zayıf. Tabii şunu da asla
unutmamak lazım, fruktoz dışındaki diğer şekerler de masum değil ve şişmanlığa
neden oluyor. Hükümetin nişasta bazlı şeker üretimi kotasını arttırmasında tabii
ki besin endüstrisinin baskısı etkili oldu. Çünkü çok ucuz bir şeker."
(NV)
NBŞ KOTASI ABD’Lİ ŞİRKETLERİN
TEKELİNDE :
Türkiye’de nişasta bazlı şekerlere
tanınan yüzde 10 kotanın yüzde 82’si ABD’nin küresel şirketi Cargill ve Amylum
tarafından kullanılıyor.
NBŞ
YEME DAVRANIŞINI BOZUYOR
:
Beyindeki tokluk duygusunu algılayacak
glukoz sensörleri bulunmaktadır. Früktoz için söz konusu olmayan bu durum yeme
davranışını bozabilmektedir.
NBŞ
SİGARADAN FARKI YOK ! :
Tarihi raporda nişasta bazlı
şekerlerin zararları saymakla bitirilemedi. Nişasta bazlı şekerlerin içinde
bulunan fruktozun insan metabolizmasında anarşiye neden olduğu, sindirilmeden
kana karıştığı için karaciğerde yağlanmaya neden olduğu, insülin salgılatmadığı
için tokluk hissi hormonunu uyarmadığı ve aşırı yemeye neden olduğuna dikkat
çekilen raporda, NBŞ ürünlerinde tüketilen yüksek fruktozun obeziteye kapı
araladığına vurgu yapıldı.
NBŞ
İLE İLGİLİ BİLİMSEL KANITLAR ARTIYOR :
Kolan ve meme kanserleri başta olmak
üzere çeşitli kanser türlerinin de obeziteyle bağlantılı olduğu ve fruktozun
gut hastalığı riskini de artırdığına dikkat çekilen tarihi raporda, fruktoz
metabolizmasının farklı olması nedeni ile insülin direnci, obezite ve şeker
hastalığına yol açacağı yönündeki bilimsel kanıtlar arttığı özellikle
vurgulandı.
NBŞ’DE CIVA TEHLİKESİ ! :
Nişasta bazlı şekerlerdeki en büyük
tehlikelerden birisinin de cıva konusu olduğunu belirten Bilim Kurulu, bu
konudaki yayınlara dikkat çekerek, NBŞ ürünlerinin üretim aşamasında olası cıva
ve karbonil bileşiklerinin izlenimi ve denetiminin artırılmasını istedi.
VATANDAŞIN HANGİ ŞEKERİ TÜKETTİĞİNİ
BİLMESİ GEREKİYOR :
Nişasta bazlı şekerlerdeki en önemli
uyarı da etiket konusunda geldi. Halkın tükettiği gıdalarda hangi şekerin
kullanıldığının bilinmesi için ‘NBŞ Şekerinin’ etiketlere açıkça yazılmasını
öneren Bilim Kurulu, bu konuda Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nı göreve
davet etti. Toplumda şeker konusundaki bilinçlendirmenin önemine işaret eden
Bilim Kurulu, sağlıklı beslenme kültürünün tesisi için Sağlık Bakanlığı’nın
kontrolünde ilgili tüm sektörlerle ve kamu kuruluşlarıyla işbirliği yapılmasını
istedi.
CARGİLL LOBİSİNİN İDDİALARI ÇÜRÜTÜLDÜ
:
Bilindiği üzere kamuoyunda nişasta
bazlı şekerlerin zararlarına yönelik uzmanların uyarıları artmasına rağmen,
Cargill lobisi, NBŞ’nin pancar şekeri ile eşdeğer olduğu hatta bal kadar doğal
olduğunu iddia ediyordu. Bilim Kurulu’nun bu raporu tarihi bir belge niteliği
taşırken, Cargill lobisinin de bütün iddialarını çürüttü.
TARİHİ RAPORDA ŞOK UYARILAR :
“Fruktoz glikozdan daha tatlıdır; bu
nedenle başta çocuklar tarafından tüketilmesi ve damak tadının şekerli ürünlere
doğrultusunda gelişmesi daha kolay olmaktadır.
NBŞ SİNDİRİLMEDEN KANA KARIŞIYOR :
NBŞ de yer alan früktoz ve glukoz
monomer halindedir (glikoz ve fruktoz bağları serbesttir) bu nedenle çok hızlı
bir şekilde kana geçer. Halbuki sukrozdaki (çay şekerinde) glukoz ve früktoz
disakkarit yani bağlıdır. Emilmek üzere monomer haline geçebilmesi için
sindirime uğraması gerekir.
METOBOLİZMADA ANARŞİYE NEDEN OLUYOR :
NBŞ kullanılan ürünlerinde yüksek
fruktoz vardır. Halbuki sağlıklı beslenme önerilerinde günlük enerjinin yüzde
45-60 oranında karbonhidrat içeriği ve bunun da yüzde 15-20’sinin früktozdan
gelmesi yer almaktadır. NBŞ ürünlerle aşırı miktarda früktoz alınmakta bu
durumda metabolizmada anarşiye yol açmaktadır.
YAĞLANMAYA NEDEN OLUYOR :
Fruktozun glikozdan karaciğer içindeki
metabolizması farklıdır. Fruktoz katabolizması glikozdan hızlıdır. Hızla
glikolize olur, yağ asitine çevrilir.
NBŞ AŞIRI YEMEYE NEDEN OLUYOR :
İnsülin salgılanması ve tokluk duygusu
veren hormonlar üzerindeki etkileri yönünden bir farklılık vardır. Fruktoz
insülin salgılatmaz. Oysa glikoz metabolizmasında insülin salgılanır. İnsülin
tokluk hormonu leptini uyarır, açlık hormonu grelin ise azalır. Aşırı yeme
olmaz.
GUT HASTALIĞI RİSKİNİ ARTIRIYOR :
Fruktoz glikozdan farklı olarak ürik
asit artışına neden olur ve gut nefriti riski artar.Çeşitli kanser türleri
(kolon kanserleri, kadınlarda meme kanserleri gibi) obezite artışı nedeni ile
artmaktadır.
TÜRKİYE’DE OBEZİTE ARTIYOR :
Ülkemizde 15 yaş üzeri yetişkinlerde
obezite yüzde 32, fazla kilolu yüzde 34.8, diyabet prevalansı yüzde 12,1’i
bulmuş olup çocuklarda obezite 7-8 yaşta yüzde 9.9, fazla kilo yüzde 14.6, orta
okul çocuklarında yüzde 12.4 şişmanlık ve fazla kilo yüzde 21 bulunmuştur.
BİLİMSEL KANITLAR ARTIYOR :
NBŞ fruktoz metabolizmasının farklı
olması nedeni ile insülin direnci, obezite ve şeker hastalığına yol açacağı
yönündeki bilimsel kanıtlar artmaktadır.
Bu
şekeri üreten kimler var önce ona bakalım :
Nişasta
bazlı şeker üreten beş şirket var:
Cargill
(ABD), Amylum (İngiliz Tate & Lyle PLC ve ABD'li ADM), PNS Pendik Nişasta
(Cargill – Ülker ortaklığı), Tat Nişasta ve Sunar Mısır Entegre.
Bu
şekeri üretimini yasaklayanlar kimler var ona da bakalım:
Kronik hastalıkları salgına dönüştüren
nişasta bazlı şeker/mısır şurubu Fransa, Hollanda, Avusturya, İrlanda, İsveç,
Yunanistan, Portekiz, Slovenya, Danimarka ve İngiltere'de yasak.
ABD Gıda ve İlaç İdaresi, 2008'de
obeziteyi (itibarıyla kanseri) tetiklediğini belirterek yüzde 10'luk kotayı
yüzde 8'e düşürdü.
ABD’
DE GDO’LU ÜRÜNLERİN ETİKETLENMESİNE DAİR GELİŞMELER
29 Temmuz 2016 tarihinde, 1946 yılında
çıkarılmış bulunan Tarım Ürünleri Pazarlama Kanunu’nda değişiklik yapan kanun
Obama tarafından imzalanmış, değişiklik ile GDO içeren ürünlerin etiketlerinde
GDO beyanının bulunması, federal bazda zorunlu kılınmıştır. Buna göre bu
kanunun yürürlüğe girmesinden itibaren en geç iki yıl içinde Tarım
Bakanlığı’nın “Genetiği Değiştirilmiş Bileşen İçeren Gıdaların Beyanı İçin
Zorunlu Standart” hazırlaması hükme bağlanmıştır. 2018 Temmuz itibariyle
standardın Bakanlıkça hazır hâle getirilmesi beklenmektedir.
DOĞAL
OLMAYAN ŞEKER ÖMRÜ KISALTIYOR
Kamuoyunda NBŞ olarak bilinen nişasta
bazlı şekerler (glukoz fruktoz vb.) son dö- nemlerde bilinçsiz olarak
yaygınlaşmaya başladı. Bu da tartışmaları beraberinde getirdi. Günümüzde satışa
sunulan hemen her tatlı yiyecek ve içeceğin içinde tatlandırıcı olarak normal
şeker yerine mısır şurubu kullanılıyor. Utah Üniversitesi, doğal şeker olan
pancar yerine mısırdan elde edilen nişasta bazlı şeker kullanılmasının (NBŞ)
yaşam süresini kısalttığını tespit etti. Aynı araştırmada NBŞ’nin kısırlığı
artırdığı da görüldü. Dişi fareler üzerinde yapılan denemelere göre, mısır
şurupları ile beslenen farelerin sofra şekeri (sakaroz) ile beslenen farelere
göre yaşam sürelerinin 1,87 kat kısaldığı ve üretkenliklerinin azaldığı
belirlendi.
Türkiye’de
Artan Diyabet Sıklığının Nedeni Fruktozlu Mısır Şurubu Mu?
Fruktozlu mısır şurubu kullanılan
ülkelerde diyabet sıklığı yüzde 20 daha yüksek. Global Public Health dergisinde
yeni yayımlanan bir çalışmaya göre, dünya genelinde yüksek fruktozlu mısır
şurubu (YFMŞ) kullanılmasının tip 2 diyabet epidemisinde önemli bir risk
faktörü olduğu açıklandı. Buna göre, gıda üretiminde YFMŞ kullanan ülkelerde
kullanmayan ülkelere göre yüzde 20 daha yüksek diyabet sıklı- ğı mevcut.
Çalışmada ayrıca toplam şeker tüketimi ve obezite düzeyinden bağımsız olarak
YFMŞ’nin ‘diyabet sıklığının anlamlı olarak artırdığı’ saptandı. “Yüksek
Fruktozlu Mısır Şurubu ve Diyabet Sıklığı: Global Bir Perspektif” isimli
çalışma kendi alanında bir ilk olmanın ötesinde dünya genelinde ciddiyeti
giderek artan önemli bir sorunu gözler önüne serdi. Güney Kaliforniya ve Oxford
Üniversitesi araştırmacıları tarafından yapılan çok merkezli bu çalışmada,
dünya genelinde YFMŞ kullanılmasının tip 2 diyabet epidemisinde önemli bir risk
faktörü olduğu konusunda önemli verilere ulaşıldı.
Ülkemizdeki
NBŞ Nişasta bazlı şeker hakkındaki
gerçeklere bakalım:
Resmi
rakamlara göre, Türkiye'de 265 bin ton mısır şurubu üretimi yapılıyordu.
Geçen yıl nişasta bazlı şeker kotası 312 bin 500 tona çıkarıldı. Kısacası ülkemizde yüzde 10
olan kotayı yüzde 15'e çıkarıldı.
Oysa. Bu rakam…
Almanya'da
56 bin ton…
İspanya'da
53 bin ton…
İtalya'da
32 bin ton…
Avrupa'da kişi başına nişasta bazlı
şeker tüketimi 1-1.5 kilo… Ülkemizde ise 6 kilo civarında!
Bunu nereden biliyoruz:
2006
yılında 30 bin 506 kilo olan mısır ithali, 2015 yılında 1.7 milyon tona yükseldi
İthal eden şirketler kim? Başta
Cargill olmak üzere nişasta bazlı şeker üretenler!
Nişasta bazlı şeker üreten şirketler
arasında A kotası üretim kapasitelerine göre, başı tabii ki Cargill çekiyor.
İkinci sırada Amylum var. Üçüncü sırada yine Cargill ortaklığı olan PNS
bulunuyor.
Sadece nişasta bazlı şeker mi?
Ya yüksek yoğunluklu tatlandırıcılar?
2001
yılında 23 bin 647 ton olan (büyük çoğunluğu aspartam) yüksek
yoğunluklu tatlandırıcı ithalatı…
2015
yılında 350 bin tona ulaştı!
Bunun yüzde 70'ini Çin'den alıyoruz!
(Ne kadar sağlıklı bir düşünmek gerek !)
Sürekli bizi düşünen Orta doğuyu
başımıza bela eden PYD ve PKK ya kol kanat geren ABD, nişasta bazlı şekere
pazarı açmak için bize diyor ki …
“Sizin
şeker pancarının maliyeti pahalı. Biz nişasta bazlı şekere kol-kanat
gereceğiz!”
Bu sebeple…
1998
yılında 500 bin 951 hektar olan şeker pancarı dikim alanı,
2015
yılında 272 bin 990 hektara düştü.
1998
yılında 22 milyon ton olan şeker pancarı üretimi,
2015
yılında 15.8 milyon tona geriledi.
Çiftçi
sayısı, 450 binden, 120 bine düştü.
Nasıl düşmesin?
Ülkemize
2015 yılında yaklaşık 170 bin ton şeker ithal ettik. Yetmedi… 2016
yılında da gene şeker ithal ettik. Ayrıca…
8 Nisan
2016 tarihinde sıfır gümrük tarifesi kararı alındı! Bunun anlamı açıktı : Pancar üreticilerini zarar
ettirerek üretimi bırakmalarını zorlamaya devam etmek!
özel sektör
fabrikaları ile pazarlama şirketleri stoklarında tüketime hazır 498 bin 858 ton şeker vardı. Yani…
ŞEKER
PANCARININ FAYDALARI:
Şeker
pancarı çok uzun zamandır insanlara deva olmakta, eski çağlardan beri birçok
farklı hastalığın şifasında kullanılmakta olan doğal bir kaynak olarak
karşımıza çıkar. Bir sebze bu kadar faydalı ve bu kadar derde deva nasıl
olabilir diye merak eden kişilerin bu sebzenin içinde yer alan maddelere bir
göz atması gerekir. Şeker pancarının içerisinde oldukça fazla miktarda protein,
karbonhidrat, diyet lifleri ve yağ bulunur. Diğer yandan K, E, C ve A
vitaminleri, tiamin, pridoksin, riboflavin, tiamin ve nisain vitaminleri de bulunur.
Fazla
miktarda kalsiyum emilimini engellemekte olan ve buna rağmen doku ve eklem
etrafında yer alan birikimler sayesinde artritin de önüne geçer şeker pancarı
aynı zamanda suyunun içerisinde yer alan alkalin sayesinde bu birikintilerin
önüne geçilmesine de büyük oranda katkı sağlamış olur.
Dünyaca
ünlü Time Dergisi, en sağlıklı 50 besini açıkladı. ‘Truly Healthy Family
Cookbook’ kitabının yazarı diyetisyen Tina Ruggiero’ya sorularak hazırlanan
listede, sağlıklı yaşam için tüketilmesi gereken gıdalar sıralandı.
Bu gıdalar içerisinde şeker pancarı da yerini aldı. Şeker
pancarının faydaları insan sağlığı üzerinde oldukça fazladır. Peki
ıspanakgilller familyasından olan şeker pancarının faydaları neler?
En önemli özelliği doğal şeker üretiminde
kullanılmasıdır. Sinir hücrelerine direk etki yaptığından sakinleştirici etkisi
vardır.
Karaciğerin fonksiyonlarını sağlıklı bir
şekilde yerine getirmesine yardımcı olur. Böbreğin sağlıklı çalışmasına faydası
vardır.
Mideyi ve sindirim sistemini
hareketlendirerek düzene sokmaktadır. Mide ağrılarına ve ekşimelerine iyi
gelir.
Hipertansiyon hastaları için faydalıdır. Çünkü tansiyonu düşürücü etkisi vardır. Kolesterolü düşürmede yardımcıdır. Kalbe İyi Gelir. Kan Damarlarının Genişlemesini Sağlar:
İnsan vücudunun beyinle
birlikte en önemli organı olan kalp, insanlar için vazgeçilmez bir organ olarak
karşımıza çıkar. Hayatımızın merkezinde yer alan ve biz her zaman duymasak dahi
atmaya devam eden kalbe mutlak surette iyi bakmamız gerekir. Şeker pancarı da
işte bu noktada devreye girer. Şeker pancarı yiyerek kalp sağlığınızı da
güçlendirmeniz mümkün olur. Bu bitkinin aynı amanda kan şekerini, tansiyonu ve
kalp hastalıkları düzenleme konusunda da vazgeçilmez faydaları bulunur.
Şeker pancarı tüketerek kan
damarlarınızın genişlemesini ve böylelikle de kan akış hızını arttırmanız
mümkün olur. Ayrıca bu bitkinin damar sertliğine karşı da iyi geldiği biliniyor
Pancarın aynı zamanda damar hastalıkları arasında yer alan varis için de
oldukça büyük bir öneme sahip olduğunu bilmek gerekir.
Suyunun içilmesi
kanser hastalığına iyi gelmektedir. Kansere
Karşı Direnç Sağlar:
Kanser hastalıklarının sebeplerinin en
başında yer alan durum serbest radikaller olsa da bunun dışında da meydana
gelmekte olan birçok farklı kanser vakası bulunur. Şeker pancarının sahip
olduğu anti kanser özellikler sayesinde bünyenin direncini arttırarak birçok
farklı hastalığın da önüne geçilmesini sağlar. Şeker pancarının içeriğinde yer
alan anti kanserojen bitkisel besinler ile birlikte birçok farklı kanser
çeşidine karşı durabildiği t tespit edilmiş bulunuyor. Öyle ki kanser olma
olasılığı yüksek olan ve artık kanser olmasına ramak kalmış olan kişilerin
şeker pancarı yemesi halinde bu hastalığın önüne geçmesi ve bu noktada sizler
yardımcı olması da mümkün oluyor. Yapılan çeşitli bilimsel araştırmalara göre
aynı zamanda çoklu organ tümörünün de önüne geçtiği tespit edilen şeker pancarı
kullanılarak yapılmakta olan ilaç sayesinde meme, pankreas ve prostat kanserlerinin
tedavisinde de kullanıldığı bilinir.
Diyabete Yardımcı Olur:
Şeker pancarının içinde yer alan lipoik
asit, glikoz seviyesinin düşmesinde rol oynar. Şeker pancarının insüline karşı
duyarlılığı arttırmakta olan bir tür antioksidan olduğu da bilinenler arasında
yer alır. Şeker pancarının sahip olduğu bu özellik sayesinde diyabet
dalgalanmalarının önüne geçilmesinde yardımcı olur.
Kansızlığa
çare olduğu bilim adamlarınca tespit edilmiştir:
Şeker
pancarı çok uzun zamandır insanlara deva olmakta, eski çağlardan beri birçok
farklı hastalığın şifasında kullanılmakta olan doğal bir kaynak olarak
karşımıza çıkar. Bir sebze bu kadar faydalı ve bu kadar derde deva nasıl
olabilir diye merak eden kişilerin bu sebzenin içinde yer alan maddelere bir
göz atması gerekir. Şeker pancarının içerisinde oldukça fazla miktarda protein,
karbonhidrat, diyet lifleri ve yağ bulunur. Diğer yandan K, E, C ve A
vitaminleri, tiamin, pridoksin, riboflavin, tiamin ve nisain vitaminleri de
bulunur.
Fazla
miktarda kalsiyum emilimini engellemekte olan ve buna rağmen doku ve eklem
etrafında yer alan birikimler sayesinde artritin de önüne geçer şeker pancarı
aynı zamanda suyunun içerisinde yer alan alkalin sayesinde bu birikintilerin
önüne geçilmesine de büyük oranda katkı sağlamış olur.
Demans Hastalığına Birebirdir :
Demans hastalığı yaşın ilerlemesi ile
birlikte kendini gösteren bir tür unutkanlık hastalığı olarak bilinir.
Alzheimer başta üzere birçok unutkanlık ve bunama hastalığı demans başlığı
altında yer alır. Demans hastalığının ilerlemesi halinde hastaların normal
hayatında rutin bir şekilde yaptıkları işleri dahi yapamadıkları görülür. Şeker
pancarının ise bu konuda sizlere yardımcı olduğu düşünülür. Bir üniversite
tarafından bu konuda yapılmış olan bir çalışmanın sonucunda ham şeker pancarı
suyunun tüketilmesi halinde beyne giden oksijende bir artış görüldüğü tespit
edilmiş bulunuyor. Bu araştırmadan yola çıkarak şeker pancarı suyunun Demans
hastalığına karşı oldukça iyi bir fayda sağlaması olur.
Sağlık Verir
Diğer yandan şeker
pancarının birçok farklı faydası daha bulunur. Örneğin hem saç hem de cilt
sağlığına iyi gelen şeker pancarının solunum yolu hastalıklarında da etkiye
sahip olduğu bilinir. Bunun için şeker pancarı suyu da içmeniz mümkün. Şeker
pancarı tüketerek artrit probleminizde sahip olduğunuz acıları da
giderebilmeniz mümkün olur. Şeker pancarı aynı zamanda göz sağlığına da iyi
gelir. Diğer bitkiler göre daha fazla oksijen açığa çıkartan şeker pancarı
o çevrede yaşayan insanların bu şekilde de korumuş olur. Şeker pancarının aynı
zamanda sindirim ve mide sistemini düzene soktuğu, vereme karşı vücudu
koruduğu, idrar söktürücü bir etkiye sahip olduğu ve böbrek sağlığını da koruma
altına aldığı söylemekte fayda var.
Şeker
Pancarı Nasıl Kullanılır?
Sofralarımıza
gelen şekerin üretiminde kullanılan malzemlerden birisi de şeker pancarı olarak
karşımıza çıkar. Şekerin yemeklerimize, tatlılarımıza ve içeceklerimize geliş
öyküsü esasında birden fazla aşamayı da bünyesinde barındırır. Bir kilogram
kadar şeker üretiminde 900 gram ağırlığında olan 9 adet şeker pancarının
kullanılması gerekir.
Şeker
pancarı aynı zamanda birçok farklı yemek yapımında da kullanılır. Birbirinden
farklı yemek tariflerini kullanarak şeker pancarından çeşitli şekillerde
yararlanabilirsiniz. Diğer yandan şeker pancarın suyunu elde ederek de
tüketmeniz mümkün olur.
Şeker
pancarından aynı zamanda tatlı da yapılır. Bununla birlikte şeker pancarının
çeşitli ilaçların yapımında da kullanıldığı ve böylelikle kanser önleyici
etkisinden faydalanıldığı bilinir. Şeker pancarı küspesinden hayvan yemi
yapıldığı içi hayvancılığa da katkı sağlar. Diğer yandan silah geliştirme,
otomobil ve ilaç alanlarında etil alkole duyulan ihtiyacı şeker pancarı
kullanarak karşılamak da mümkün olur.
PANCAR
ŞEKERİ NBŞ GİBİ KİMYASAL İŞLEME GEREK DUYMAZ
Annelerimiz eski gelenektendir,
meyveleri kaynattığında ondan pekmez üretirler, re- çel üretirler. Karışıma
limon sıksalar da doğallığı bozulmazdı. Çünkü limon da doğal bir üründür.
Kimyasal işleme gerek duymaz. Bugüne kadar herhangi bir annenin mı- sırı
kaynattığında ondan şeker ürettiğine dair haberlere hiç rastlanmamıştır. Aksi
halde o anne bir mucizeyi gerçekleştirmiş olurdu. Bu anne, mısır doğal bir gıda
maddesi iken onun kimyasını bozarak ancak yüksek fruktozlu mısır şurubu
üretebilir. Şeker üretemez. Bu da zaten doğal şekerin yerini almaz. Oysa ki
pancar şekeri böyle bir işleme gerek duymaz. Fabrikaya nasıl doğal haliyle
girmişse özünü sonuna kadar korur. İşin gerçeği de burada yatmaktadır.
Şimdi
Resmi kayıtlardan şu kotalara bakalım :
NİŞASTA
BAZLI ŞEKER ŞİRKETLERİNE TAHSİS EDİLEN KOTALAR
Kaynak: http://www.sekerkurumu.gov.tr/kotalar/nisasta-bazli-seker-sirketlerine-tahsis-edilen-kotalar
2016/2017 PAZARLAMA YILI NİŞASTA BAZLI ŞEKER KOTALARI (Ton)
|
|
Nişasta Bazlı Şeker Üreten Şirketler
|
A Kotası
|
AMYLUM
NİŞASTA SANAYİ VE TİCARET A.Ş.
|
82.385
|
CARGILL
TARIM VE GIDA SANAYİ VE TİCARET A.Ş.
|
116.181
|
TAT
NİŞASTA İNŞAAT SANAYİ VE TİCARET A.Ş.
|
17.077
|
SUNAR
MISIR ENT. TES. SANAYİ VE TİCARET A.Ş.
|
11.708
|
PNS PENDİK
NİŞASTA SANAYİ A.Ş.
|
37.649
|
Toplam
|
265.000
|
KOTALAR
2016/2017
PAZARLAMA YILI PANCAR ŞEKERİ KOTALARI (Ton)
|
|||
Pancar
Şekeri Üreten Şirketler
|
A
Kotası
|
B Kotası
|
|
Türkiye
Şeker Fabrikaları A.Ş.
|
1.361.700
|
68.090
|
|
Adapazarı
Şeker Fabrikası A.Ş.
|
50.000
|
2.500
|
|
Amasya
Şeker Fabrikası A.Ş.
|
63.100
|
3.150
|
|
Kayseri
Şeker Fabrikası A.Ş.
|
328.800
|
16.440
|
|
Keskinkılıç
Gıda San. ve Tic. A.Ş.
|
107.000
|
5.350
|
|
Konya
Şeker San. ve Tic. A.Ş.
|
435.500
|
21.780
|
|
Kütahya
Şeker Fabrikası A.Ş.
|
38.900
|
1.940
|
|
Toplam
|
2.385.000
|
119.250
|
|
Bin
Ton
2016/2017
PY
|
|||
A Kotası
|
B Kotası
|
TOPLAM
|
|
Pancar
Şekeri
|
2.385
|
119,25
|
2.504,25
|
Nişasta
Bazlı Şeker*
|
265
|
-
|
265
|
Ülke
Toplam Kotası
|
2.650
|
119,25
|
2.769,25
|
Bu bilgiler ışığında mevcut 2015-2016 ve 2016-2017 sezonu
dünya şeker dengesi aylık güncellemesini sunuyoruz.
Yıllar
|
Pancar Eken Çiftçi Sayısı
ADET |
Ürün Taşıyan Alan, Ha
|
Üretilen (Bedeli Ödenen) Pancar, Bin Ton
|
Ortalama Verim, Ton/Ha
|
1997
|
450.215
|
466.652
|
18.425
|
39,48
|
1998
|
492.495
|
500.951
|
22.060
|
44,04
|
1999
|
420.106
|
416.190
|
16.855
|
40,50
|
2000
|
411.324
|
408.367
|
18.759
|
45,94
|
2001
|
479.243
|
356.517
|
12.551
|
35,20
|
2002
|
492.232
|
371.795
|
16.523
|
44,44
|
2003
|
459.571
|
319.498
|
12.758
|
39,93
|
2004
|
390.635
|
320.677
|
13.753
|
42,89
|
2005
|
347.814
|
335.556
|
15.181
|
45,24
|
2006
|
311.799
|
323.714
|
14.452
|
44,64
|
2007
|
246.797
|
298.874
|
12.415
|
41,54
|
2008
|
209.115
|
320.731
|
15.488
|
48,29
|
2009
|
187.937
|
323.970
|
17.275
|
53,32
|
2010
|
196.901
|
328.651
|
17.942
|
54,59
|
2011
|
171.752
|
293.841
|
16.126
|
54,88
|
2012
|
140.682
|
280.186
|
14.920
|
53,25
|
2013
|
126.307
|
290.910
|
16.489
|
56,68
|
2014
|
124.354
|
287.461
|
16.743
|
58,24
|
YILLAR
|
ÜRETİM (TON)
|
ÜRÜN TAŞIYAN ALAN (HA)
|
VERİM (KG/HA)
|
1997
|
2.080.000
|
545.000
|
3.817
|
1998
|
2.300.000
|
550.000
|
4.182
|
1999
|
2.297.000
|
518.000
|
4.434
|
2000
|
2.300.000
|
555.000
|
4.144
|
2001
|
2.200.000
|
550.000
|
4.000
|
2002
|
2.100.000
|
525.000
|
4.200
|
2003
|
2.800.000
|
550.000
|
5.091
|
2004
|
3.000.000
|
545.545
|
5.505
|
2005
|
4.200.000
|
600.000
|
7.000
|
2006
|
3.811.000
|
536.000
|
7.110
|
2007
|
3.535.000
|
517.500
|
6.830
|
2008
|
4.274.000
|
595.000
|
7.200
|
2009
|
4.250.000
|
591.922
|
7.180
|
2010
|
4.310.000
|
594.000
|
7.256
|
2011
|
4.200.000
|
589.000
|
7.131
|
2012
|
4.600.000
|
622.609
|
7.388
|
2013
|
5.900.000
|
659.222
|
8.950
|
2014
|
5.900.000
|
658.645
|
9.034
|
Kaynak :www.tmo.gov.tr 2013 Yılı Sektör Raporu, Sayfa 25 (Tablo 33.Türkiye
Mısır Ekim Alanı, Üretimi ve
Verimi)
*Kaynak:
http://www.tmo.gov.tr/Upload/Document/istatistikler/tablolar/5misireuva.pdf
Şimdi
birde değiştirilen şeker kanununa bakalım:
ŞEKER
KANUNU
|
||||||||||||
Kanun
Numarası : 4634
Kabul Tarihi : 04/04/2001 Yayımlandığı R. Gazete : Tarih : 19/4/2001, Sayı : 24378 Yayımlandığı Düstur : Tertip : 5, Cilt : 40 |
||||||||||||
BİRİNCİ
BÖLÜM
Amaç ve Tanımlar |
||||||||||||
Amaç
MADDE 1. – Bu Kanunun amacı, yurt içi talebin yurt içi üretimle karşılanmasına ve gerektiğinde ihracata yönelik olarak Türkiye’de şeker rejimini, şeker üretimindeki usul ve esaslar ile fiyatlandırma, pazarlama şart ve yöntemlerini düzenlemektir. Tanımlar MADDE 2. – Bu Kanunun uygulanmasında; a) Bakanlık : Sanayi ve Ticaret Bakanlığını, b) Müsteşarlık : Dış Ticaret Müsteşarlığını, c) Kurum : Şeker Kurumunu, d) Kurul : Şeker Kurulunu, e) Şeker : Beyaz şeker (standart, rafine küp ve kristal şeker), yarı beyaz şeker, rafine şeker, ham şeker ve kahverengi şeker olarak sınıflandırılan, pancar veya kamıştan üretilen kristallendirilmiş sakaroz ile nişasta kökenli izoglukoz, likid ya da kurutulmuş halde glukoz şurubu, sakaroz veya invert şeker veya her ikisinin karışımının suda çözünmesinden meydana gelen şeker çözeltisi ve invert şeker şurubu ile inülin şurubunu, f) Pazarlama yılı : 1 Eylül ile 31 Ağustos tarihleri arasındaki dönemi, g) A kotası : Yurt içi talebe göre üretilen ve pazarlama yılı içinde iç pazara verilebilen şeker miktarını, h) B kotası : A kotasının belli bir oranına tekabül eden ve güvenlik payı için bulundurulmak üzere üretilen şeker miktarını, ı) C şekeri : A ve B kotaları dışında üretilen ve yurt içinde pazarlanamayan şeker ile işlenmek üzere ihraç kaydıyla temin edilen ham ve beyaz şekeri, j) Şeker fabrikası : Şekeri girdi olarak kullanan işletmeler hariç olmak üzere (e) bendinde tanımlanan ürünler ile ham şekeri işleyerek şeker üreten işletmeyi, k) Şirket : Bir veya birden fazla sayıda şeker fabrikasını bünyesinde bulunduran ve/veya işleten tüzel kişiliği, l) Hammadde : Şeker üretiminde kullanılan ana girdiyi, m) İşlenmiş ürün : İşleme suretiyle şekeri girdi olarak bünyesine alan mamul maddeyi, n) İmalatçı-ihracatçı : İşlenmiş ürünü üreten ve ihraç eden firmayı, o) Depolama primi : Şekerin üreticiden tüketiciye istikrarlı bir fiyat ile düzenli olarak ulaşmasını sağlamak üzere depolama masraflarını karşılamak için yapılacak ödemeleri, p) Depolama kesintisi : Şekerin üreticiden tüketiciye istikrarlı bir fiyat ile düzenli olarak ulaşmasını sağlamak üzere satış zamanlarından kaynaklanan tüm masrafları dengelemek amacıyla şeker satış miktarları üzerinden yapılacak kesintileri, ifade eder. |
||||||||||||
İKİNCİ BÖLÜM Kota ve Fiyat Tespiti ile Şeker Ticareti |
||||||||||||
Kotalar ve
kotaların tespiti
MADDE 3.- Şeker üretimi ve arzında istikrarı sağlamak amacıyla pazarlanacak şeker miktarı, sakaroz kökenli ve diğer şekerler için ayrı ayrı olmak üzere şeker türlerine göre, gerektiğinde dönemsel olarak kotalar ile belirlenir. Nişasta kökenli şekerler için belirlenecek toplam A kotası, ülke toplam A kotasının % 10'unu geçemez. Bakanlar Kurulu bu oranı, Kurumun görüşünü alarak % 50'sine kadar artırmaya, % 50'sine kadar eksiltmeye yetkilidir. Sakaroz kökenli şekerler dışındaki depolanabilir nitelikte olmayan diğer şekerler için B kotası belirlenmez. Şirketlerin A ve B kotaları her yıl en geç 30 Haziran tarihine kadar, yurt içi şeker talebi, fabrikaların işleme ve şeker üretim kapasiteleri gözönünde bulundurularak Kurul tarafından müteakip beşer yıllık dönemler için tespit edilir. Kotalar, fabrikaların üretim süreleri ile son üç yıllık ortalama fiili günlük işleme kapasiteleri ve/veya üretim miktarları ve randımanları esas alınmak suretiyle hesaplanır. İlk kez üretime geçecek ve üç yaşın altındaki şeker fabrikaları ile bu Kanunun yürürlüğe girmesinden önce kapasite artırım izni almış olan fabrikalar için kota belirlenmesinde nominal üretim verileri esas alınır. Yeni fabrika kurulabilmesi ve/veya mevcut fabrikaların kapasitelerini artırabilmeleri için kota temin etmeleri zorunludur. Şirketlere yeni kota tahsisine Kurul yetkilidir. Kota iptal ve transferleri MADDE 4. – Şirketler haklı bir sebebe dayanmadan iki yıl üst üste kendilerine tahsis edilen kotalardan % 90’ın altında arz sağladıkları takdirde, kota ile arz arasındaki fark kadar kota haklarını Kurulca belirlenecek süre için kaybederler. Şirketler bu süre içinde kaybettikleri kota hakkına karşılık yeni kota sağlayamazlar. Şirketlere tahsis edilen kotalar, Kurul tarafından belirlenecek süre içinde kullanılmadığı takdirde iptal edilir. Zorunlu hallerde pazarlama yılı içinde kotalar arası şeker transferi yapılır. A kotasının bir kısmı pazarlanamadığı takdirde, pazarlanamayan miktar gelecek yılın A kotasına aktarılır ve bir sonraki yılın A kotası aktarılan miktar kadar düşürülür veya cari pazarlama yılı içinde, şirketlerin talep etmesi durumunda ve Kurulca uygun bulunması halinde pazarlanamayan A kotasının tamamı veya bir kısmı, aynı pazarlama yılı içinde ihraç edilmek kaydıyla C şekerine aktarılabilir. Şirketler yapacakları kapasite değişikliklerine göre ve/veya mücbir sebeplerin tespiti durumunda Kurul kararı ile bünyelerindeki fabrikalar arasında kota aktarımı yapabilirler. Kotaların tespiti, tahsisi, iptali ve transferleri ile yeni kota tahsisine ilişkin hususlar ve uygulamaya ilişkin denetimler Bakanlık tarafından, Müsteşarlığın görüşü alınarak çıkarılacak yönetmelik ile düzenlenir. Hammadde ve şeker fiyatları MADDE 5. – Şeker pancarı fiyatları her yıl, şeker fabrikası işleten gerçek ve tüzel kişiler ile üreticiler ve/veya temsilcileri arasında varılan mutabakata göre belirlenir. Buna ilişkin usul ve esaslar, Bakanlık tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. Şeker üretiminde kullanılan diğer hammaddeler ise şirketler tarafından üreticiler ve/veya piyasadan temin edilir. (Ek cümle: RG-13/2/2011-6111/205 md.) Şirketler, kendi ekim alanlarından yeterli hammadde bulamadığı takdirde münavebe esasları dahilinde kendi ekim alanları dışından da Kurumun denetiminde üreticilerle sözleşme yaparak pancar temin edebilirler. Şeker satış fiyatları, şeker fabrikası işleten gerçek ve tüzel kişiler tarafından serbestçe belirlenir. Şeker ihracat ve ithalatı MADDE 6. – Dünya borsa fiyatları, iç fiyatlar, arz talep dengesi, spekülatif etkiler ve diğer ilgili hususlar dikkate alınarak şeker ticaretinde yapılması istenen düzenlemeler konusunda Kurul, Müsteşarlığa görüş bildirir. İmalatçı-ihracatçıların dahilde işleme rejimi ve/veya benzer uygulamalar çerçevesinde hammadde veya yardımcı madde olarak kullandıkları yabancı menşeli şeker, C şekeri kapsamında olup, doğrudan veya işlenmiş ürün olarak yurt içinde pazarlanamaz. Bu kapsamda ithal edilecek şeker için Kurul, Müsteşarlığa görüş bildirir. |
||||||||||||
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Teşkilat |
||||||||||||
Şeker
Kurumu
MADDE 7.- Bu Kanun ve ilgili diğer mevzuatın uygulanmasını sağlamak, uygulamayı denetlemek ve sonuçlandırmak, Kanunda verilen yetkiler çerçevesinde düzenlemeler yapmak ve Kanunla verilen diğer görevleri yerine getirmek ve yetkileri kullanmak üzere, kamu tüzel kişiliğine sahip Şeker Kurumu kurulmuştur. Kurumun merkezi Ankara'dadır. Kurumun organları, Şeker Kurulu ve hizmet birimlerinden oluşur. Kurum, Şeker Kurulu tarafından yönetilir. Kurumun ilişkili olduğu Bakanlık, Sanayi ve Ticaret Bakanlığıdır. Şeker Kurulu MADDE 8.- Kurul, Kurumun karar organı niteliğinde olup, bu Kanun kapsamındaki konularda her türlü kararları almak ve uygulamak üzere, biri Başkan ve biri Başkanvekili olarak toplam yedi üyeden oluşur. Kurul Başkanı, Kurumun da Başkanıdır. Kurumu, idare ve yargı mercilerinde ve üçüncü kişilere karşı Başkan temsil eder. Bu sorumluluk; Kurulun işleri ile ilgili olarak kamuya bilgi verilmesi görevini de kapsar. Başkanvekili, Başkanın yokluğunda Başkanın tüm görevlerini ve yetkilerini üstlenir. Bakanlar Kurulu; Bakanlık, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile Müsteşarlığın bağlı olduğu Bakanlık, sakaroz kökenli şeker üreten ve sermayesi kamuya ait olan Şirket ile pancar kooperatiflerinin oluşturduğu üst birliğin göstereceği ikişer aday, sakaroz ve nişasta kökenli şeker üreten şirketlerin her grubundan Türkiye'deki fabrikalarından nominal üretim kapasitesinin son üç yıl ortalama üretimi en fazla olan iki şirketin ayrı ayrı önerecekleri ikişer aday arasından birer üye olmak üzere bir Başkan ve altı üye seçer ve atar. Başkanvekilini, Kurul üyeleri kendi aralarından seçer. Kurul Başkan ve üyelerine Yüksek Planlama Kurulunca kamu iktisadi teşebbüsleri yönetim kurulu başkan ve üyeleri için belirlenen ücret ödenir. Kurul üyeliği görevi; 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ile 399 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Personel Rejiminin Düzenlenmesi ve 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Bazı Maddelerinin Yürürlükten Kaldırılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararnamede düzenlenen başka iş ve hizmet yasağının kapsamı dışındadır. Kurul üyeleri; hukuk, iktisat, mühendislik, işletme, uluslararası ilişkiler, kamu yönetimi veya maliye dallarında yurt içi ya da yurt dışında en az dört yıllık yüksek öğrenim görmüş (pancar kooperatiflerinin oluşturduğu üst birliği temsil eden üye için bu şart aranmaz), mesleki açıdan yeterli bilgi ve deneyime sahip bulunan ve meslekleri ile ilgili olarak kamu veya özel sektörde en az on yıl çalışmış kişiler arasından seçilir. Üyelerde ayrıca, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 48 inci maddesinin (A) fıkrasının 1, 4, 5, 6 ve 7 numaralı bentlerinde belirtilen şartlar aranır. Kurul üyelerinin görev süresi beş yıldır. Kurula atanan üyelerin, temsil ettikleri kuruluşlardaki görevlerinden ayrılmaları halinde üyelikleri sona erer. Bu nedenle veya diğer herhangi bir nedenle üyelikleri sona erenlerin yerlerine Bakanlar Kurulu tarafından en geç bir ay içinde yeni bir üye seçilir ve bu maddede belirtilen usule göre atamaları yapılır. Bu şekilde atananlar, yerine atandıkları üyelerin sürelerini tamamlar. Kurul, Başkanın daveti üzerine ayda iki defadan az olmamak üzere üye tam sayısının salt çoğunluğu ile toplanır. Kurul, Başkanın daveti veya en az üç üyenin yazılı isteği ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile olağanüstü toplantı yapabilir. Toplantıyı Kurul Başkanı veya yokluğunda Başkanvekili yönetir. Her bir toplantının gündemi toplantıdan önce Başkan ya da yokluğunda Başkanvekili tarafından hazırlanarak Kurul üyelerine bildirilir. Kurul Başkan ve üyelerinin toplantılara katılmaları esastır. Kurul üyelerinden mazereti olanların toplantıdan önce mazeretlerini Kurul Başkanına bildirmeleri gerekir. Arka arkaya dört toplantıya veya bir yıl içinde toplam on toplantıya mazeretsiz olarak katılmayan üyeler istifa etmiş sayılırlar. Yerlerine bu maddede belirtilen usullere göre yeni üye atanır. Kurul, kararlarını üye tam sayısının salt çoğunluğunun aynı yöndeki oyu ile alır. Kurul üyeleri çekimser oy kullanamazlar. Toplantı kararları ilgililere Kurum tarafından duyurulur. Kurulun görev ve yetkileri ile denetimi MADDE 9.- Kurulun görev ve yetkileri şunlardır: a) A ve B kotalarının tespiti, iptal ve transferleri hakkında kararlar alır ve uygular. b) Kurum harcamaları ve işlemleri, depolama primi, araştırma geliştirme faaliyetleri ile benzeri idarî giderler için kullanılmak üzere, faaliyetteki şirketlerin cari pazarlama yılına ait, yeni kurulan şirketlerin ise ilk pazarlama yılına ait A kotaları karşılığı şeker miktarının ilgili pazarlama yılı başındaki fabrika satış fiyatı üzerinden hesaplanacak tutarının binde beşini aşmamak üzere katılım paylarını belirler, bu konuda karar alır ve uygular. Her bir pazarlama yılı için Kurulca hesaplanarak Eylül ayının ilk haftasında şirketlere bildirilecek olan katkı payı tutarının onikide biri Eylül ayından başlamak ve takip eden takvim yılının Ağustos ayında tamamlanmak üzere, her ay sonunu takip eden yedi iş günü içinde Kurum özel hesabına aktarılır. Katılım paylarını yeniden belirlemeye Bakanlar Kurulu yetkilidir. c) Şeker için depolama kesintisinin yapılıp yapılmaması, prim ödenip ödenmemesi hususunda karar alır ve uygular. Yurt içi üretim ve pazar işleyişlerinde bu Kanunun amaçlarına uygun olarak düzenleme yapmaya, depolama kesintisini almaya, depolama prim miktarlarını tayin, sarf ve mahsuba ilişkin kararlar alır. d) İç fiyat, arz talep dengesi ve spekülatif etkileri dikkate alarak şeker ticaretinde yapılması istenen düzenlemeler konusundaki görüşlerini Müsteşarlığa bildirir. e) Bu Kanunda öngörülen idarî para cezalarını uygular. f) Sektörle ilgili araştırma-geliştirme faaliyetlerini yönlendirerek organizasyon sağlar ve gerekli olduğu hallerde kaynak tahsis eder. g) Bu Kanunun kendisine verdiği görevleri yerine getirirken, gerekli gördüğü her türlü bilgiyi; kamu kurum ve kuruluşları ile piyasada mal veya hizmet üreten, pazarlayan, satan gerçek ve tüzel kişilerle, bunların her türlü birliklerinden isteyebilir. Kurul tarafından istenen bilgiler tam ve doğru olarak, talep edilen süre dahilinde ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından Kurula verilir. h) Şirket ve bünyesindeki fabrikalarda, görevleri ile ilgili konularda araştırma ve denetimde bulunabilir. Bu amaçla gerektiğinde ilgili kurum, kuruluş ve kişilerden yararlanabilir. ı) Bu Kanunun amaçlarına uygun olarak sektörle ilgili diğer hususlarda kararlar alır ve uygular. j) Yurt içinde ve dışında konusu ile ilgili kuruluşlarla işbirliği yapabilir, gerektiğinde bu kuruluşlara üye olabilir. (Değişik ikinci fıkra : 23/1/2008 - 5728/489 md.) Kurulun para, evrak ve her çeşit malları devlet malı hükmündedir. Kurulun başkan ve üyeleri ile diğer personeli görevleriyle bağlantılı olarak işledikleri suçlar ile bunlara karşı işlenen suçlardan dolayı sorumluluk bağlamında Türk Ceza Kanununun uygulamasında kamu görevlisi sayılırlar. (Değişik üçüncü fıkra : 23/1/2008 - 5728/489 md.) Kurul üyelerinin, görevlerini yaptıkları sırada öğrendikleri gizli bilgileri açıklamaları halinde, haklarında Türk Ceza Kanununun 258 inci maddesi hükmü uygulanır ve Kuruldaki görevlerine son verilir.Bu kişiler Kurul üyeliğine tekrar seçilemezler. Kurul, ticarî sırlar ve gizli rekabet bilgileri de dahil olmak üzere, ticarî açıdan hassas olan her türlü bilginin açıklanmasını engelleyecek usul ve esasları belirlemek ve uygulamakla görevlidir. Kuruma ait gelirler, Türkiye'de yerleşik bankalarda açılacak hesaplarda toplanır. Bu hesaplardan Kurul, bu Kanunun amaçlarına uygun olarak harcama yapmaya yetkilidir. Kurumun denetimi Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu tarafından yapılır. Hizmet birimleri MADDE 10.- Kurum hizmetlerinin gerektirdiği görevler, hizmet birimleri tarafından yürütülür. Bu Kanuna ekli cetvelde yer alan personel, 1475 sayılı İş Kanunu hükümlerine göre istihdam edilir. Söz konusu ekli cetvelde yer alan kadrolarda toplam sayı aşılmamak üzere unvan ve statü değişikliği yapmaya, söz konusu sayının altında personel istihdam etmeye Kurul yetkilidir. |
||||||||||||
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Ceza Hükümleri |
||||||||||||
İdarî para
cezaları
MADDE 11. – B kotası şekeri bulundurmayan veya Kurul kararı dışında satan ya da bedelsiz devreden gerçek ve tüzel kişiler hakkında, bulundurmadığı veya elinden çıkardığı şeker miktarının, tespitin yapıldığı tarihteki fabrika satış fiyatı üzerinden hesaplanacak tutar kadar Kurulca idarî para cezası verilir. C şekerini Kurul kararı dışında iç piyasada satan veya bedelsiz devredenler hakkında birinci fıkrada öngörülen cezalar uygulanır. Kurulun bilgi ve kararı dışında şirketlerin, fabrikaları arasında kota aktarımı yapmaları halinde her biri için ayrı ayrı olmak üzere, aktardıkları şeker miktarının, tespitin yapıldığı tarihteki fabrika satış fiyatı üzerinden hesaplanacak tutar kadar Kurulca idarî para cezası verilir. Bu Kanun hükümlerine aykırı olarak, şirketlerin birbirleri arasında kota aktarımı yapmaları halinde her biri için ayrı ayrı olmak üzere, aktardıkları kota karşılığı şeker miktarının, tespitin yapıldığı tarihteki fabrika satış fiyatı üzerinden hesaplanacak tutar kadar Kurulca idarî para cezası verilir. Bu Kanunun amaçlarına aykırı olarak, şirketler tarafından A ve B kotası dışında temin edildiği tespit edilen şekerin doğrudan veya dolaylı olarak iç piyasada satılması veya devredilmesi halinde bu fiili işleyenler hakkında bu maddenin birinci fıkrasında öngörülen cezalar uygulanır. Kurul tarafından bilgi isteme veya yerinde inceleme hallerinde; istenen bilgilerin yanlış, eksik veya yanıltıcı olarak verildiğinin saptanması veya hiç bilgi verilmemesi ya da yerinde inceleme imkânının verilmemesi hallerinde, bu fiili işleyen şirketler yedi gün içinde bilgilerin verilmesi ve/veya inceleme imkânının sağlanması için ihtar edilir. Bu süre zarfında bilgilerin verilmemesi ve/veya inceleme imkânının sağlanmaması halinde, şirketlerin Kurulca cari pazarlama yılı için tahsis edilen A kotası miktarının cari pazarlama yılı başındaki fabrika satış fiyatı üzerinden hesaplanacak tutarının % 3'üne kadar idarî para cezası verilir. İdarî para cezalarının verilmesini gerektiren fiillerin tekrarı halinde verilecek para cezası, önceki ceza tutarının iki katı olarak uygulanır. (Değişik sekizinci fıkra : 23/1/2008 - 5728/490 md.) Tahsil edilen idarî para cezalarının yüzde onu Kurum özel hesabına aktarılır. (Mülga dokuzuncu fıkra : 23/1/2008 - 5728/578 md.) (Değişik onuncu fıkra : 2/7/2012 - 6352/65 md.) İdari yaptırım kararlarına karşı yetkili idare mahkemesinde dava açılabilir. Kurul kararlarına karşı açılan her türlü dava öncelikli işlerden sayılır. (Mülga onbirinci fıkra : 23/1/2008 - 5728/578 md.) |
||||||||||||
BEŞİNCİ BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler |
||||||||||||
Yönetmelikler
MADDE 12.- Kurumun yönetim ve temsili, Kurulun çalışma usul ve esasları ile hizmet birimlerinin çalışma usul ve esasları, depolama kesinti ve primi ile ilgili düzenlemeler ve diğer hususlar, bu Kanunun yayımı tarihinden itibaren dört ay içinde Bakanlık tarafından çıkarılacak yönetmeliklerle belirlenir. Yürürlükten kaldırılan mevzuat MADDE 13. – 22.6.1956 tarihli ve 6747 sayılı Şeker Kanunu ile 10.9.1960 tarihli ve 79 sayılı Millî Korunma Suçlarının Affına, Millî Korunma Teşkilât, Sermaye ve Fon Hesaplarının Tasfiyesine ve Bazı Hükümler İhdasına Dair Kanunun 8 inci maddesi yürürlükten kaldırılmıştır. GEÇİCİ MADDE 1. – 6747 sayılı Şeker Kanununa uygun olarak yurt içinde şeker fabrikası kurup işletmek üzere Bakanlar Kurulundan izin alan, ancak henüz üretime geçmeyen gerçek ve tüzel kişilerin kota hakkı saklıdır. Bu hak, Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren beş yıl süre ile geçerlidir. Bu süre içinde kota, hak sahibince başkasına devredilemez. GEÇİCİ MADDE 2. – Kanunun yürürlüğe girmesinden sonra, Kurul hammadde ekim dönemini dikkate alarak ilk pazarlama yılını belirler. İlk kota tespiti, bu pazarlama yılı baz alınarak yapılır. GEÇİCİ MADDE 3. – İlgili kuruluşlar, kurul üye adaylarını bu Kanunun yürürlüğe girmesini izleyen bir ay içerisinde Bakanlığa bildirirler. Bu süreyi takip eden bir ay içerisinde Kurul Başkan ve üyeleri atanır. GEÇİCİ MADDE 4.- Kurul ve hizmet birimlerinin oluşumu tamamlanıncaya kadar bu Kanunda belirtilen iş ve işlemler ile gerekli harcamalar Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. Genel Müdürlüğü tarafından yerine getirilir. GEÇİCİ MADDE 5. – Kurulca belirlenecek ilk pazarlama yılı başında stokunda şeker bulunduran şirketlerin talep etmeleri halinde şeker stoklarının tamamı veya bir kısmı Kurul kararı ile C şekeri kapsamına alınır. GEÇİCİ MADDE 6. – Şeker Kurulu üyelerinin seçilip atanması ile ilgili 8 inci maddedeki sakaroz kökenli şeker üreten ve sermayesi kamuya ait şirketin önereceği iki aday arasından seçilerek belirlenecek üyelik, özelleştirme suretiyle kamu payının devredilmesi halinde, sakaroz kökenli şeker üreten şirketlerin Türkiye’deki fabrikasından son üç yıl ortalama üretimi en fazla olan ikinci şirkete ait olur. GEÇİCİ MADDE 7. – 2001 yılı pancar fiyatı Bakanlar Kurulu tarafından belirlenir. GEÇİCİ MADDE 8. – (İptal: Anayasa Mahkemesi'nin 2/5/2008 tarihli ve E.: 2005/68, K.: 2008/102 sayılı Kararı ile.) Yürürlük MADDE 14. – Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 15. – Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür. (1) SAYILI LİSTE HİZMET BİRİMLERİNDE İSTİHDAM EDİLECEK PERSONELE İLİŞKİN CETVEL
4634
SAYILI KANUNA EK VE DEĞİŞİKLİK GETİREN MEVZUATIN YÜRÜRLÜĞE GİRİŞ TARİHİNİ
GÖSTERİR LİSTE
Değiştiren Kanun 4634 sayılı Kanunun değişen maddeleri Yürürlüğe giriş tarihi |
5728 9,
11 8/2/2008
6111 5 25/2/2011
6352 11 5/7/2012
6111 5 25/2/2011
6352 11 5/7/2012
Sizlere şeker ile ilgili bütün gerçekleri göz önüne sermeye çalıştım. Bir sonraki yayınımda birlikte olmak dileğimle sağlıklı ve mutlu günler geçirmenizi dilerim.
Mustafa Kemal Bektaş
KAYNAKLAR :
1. 1.Şeker Kanunu 4634 sayılı 04/04/2001 tarihli
2. 2.Türkiye Şeker Kurumu kotaları http://www.sekerkurumu.gov.tr/kotalar/nisasta-bazli-seker-sirketlerine-tahsis-edilen-kotalar
3.Milli Gazete 02 Şubat 2018 tarihli gazete http://www.milligazete.com.tr/haber/1496566/zehir-gibi-rapor-tarihi-rapora-milli-gazete-ulasti
4.Şeker-iş
sendikasının Pancar Tarımı Şeker Sektörü ve Nişasta Bazlı Şekerler (NBŞ)
Gerçeği-2017
5.Kafayı
Karıştıran Şeker Tartışmaları - Prof. Dr. AZİZ EKŞİ Ankara Üniversitesi Gıda
Müh. Bölümü
6.Yüksek
Fruktozlu Mısır Şurubu - Doç. Dr. M. Murat KARAOĞLU Atatürk Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü,
